Turystyka Góry Hańczowskie Wysowa Zdrój Czarna

Jerzy Harasymowicz

BESKID

Przez potężne palce
jodeł
widzę Beskid
który wyprowadził mnie
z lasu
na pisanie
Każdy ma pejzaż
w którym pozostanie
Każdy ma
ścieżki słów
sobie tylko znane
Wiem – i tylko
podpisać się czytelnie
trzema krzyżykami
cerkwi

(z tomu Wiersze beskidzkie, Warszawa 1986)

Poeta Beskidów JERZY HARASYMOWICZ
(1933-1999)

Projekt „Aktywizacja turystyczna w rejonie Gór Hańczowskich” Fundacji „Maximum” zrealizowano w ramach konkursu ofert na realizację zadań publicznych Województwa Małopolskiego w dziedzinie turystyki
i krajoznawstwa w 2022 r. pn. „Małopolska Gościnna – II edycja”. Tworzenie, rozwój, aktywizacja i promocja produktów turystycznych
i oferty turystycznej regionu.

fot. Cerkiew św. Dymitra w Boguszy (AFM)

fot. Na Szlaku Architektury Drewnianej Łemkowszczyzny (AFM)

O PROJEKCIE

Projekt Fundacji „Maximum” pn. „AKTYWIZACJA TURYSTYCZNA W REJONIE GÓR HAŃCZOWSKICH” zrealizowano w 2022 roku, dzięki wsparciu finansowemu Województwa Małopolskiego z programu „Małopolska Gościnna II”. Projekt polegał na aktywizacji turystycznej w regionie Gór Hańczowskich Beneficjentów 55+ oraz zainteresowanych turystów. W projekt zostali zaangażowani kooperanci z Uniwersytetów III wieku, Ośrodków Wsparcia Seniorów, Domów Kultury w Hańczowej, Wysowej-Zdroju i okolicznych wiosek Łemkowszczyzny. Celem projektu był rozwój produktów turystycznych i oferty turystycznej w zakresie turystyki wiejskiej i kulturowej oraz religijnej i pielgrzymkowej, szlaków dziedzictwa kulturowego, historycznego (zwłaszcza łemkowskiego), upowszechnianie form aktywnego wypoczynku oraz turystyki przyjaznej środowisku naturalnemu poprzez popularyzowanie ruchu jako czynnika warunkującego zachowanie witalności przez osoby w wieku 55+. Poprzez tak zróżnicowaną ofertę projekt, adresowany do osób w różnym wieku, przyczynił się do pogłębienia integracji międzypokoleniowej, promocji wartości turystycznych regionu, odkrywania mało znanych szlaków turystyki pieszej.

Główne kamienie milowe projektu:
1. Warsztaty krajoznawcze dla Beneficjentów pt. „A czy znaczy ty bracie młody, te ziemie, wody, płody?” nt. atrakcji turystycznych regionu.
2. Aktywizacja turystyczna w formie pieszej wycieczki (nordwalking).

ZESPÓŁ PROJEKTU:

dr Elżbieta Wansacz – Project-Managerka Regionalna
płk Andrzej Grabowski – Wsparcie Eksperckie
dr Dariusz Piotr Klimczak – wolontariat, PM
mgr Katarzyna Batko – PR, media
Mateusz Gunia – wolontariat, logistyka

Projekt „Aktywizacja turystyczna w rejonie Gór Hańczowskich” Fundacji „Maximum” zrealizowano w ramach konkursu ofert na realizację zadań publicznych Województwa Małopolskiego w dziedzinie turystyki i krajoznawstwa w 2022 r. pn. „Małopolska Gościnna – II edycja”. Tworzenie, rozwój, aktywizacja i promocja produktów turystycznych i oferty turystycznej regionu

Sorry! This product is not available for purchase at this time.

fot. Drewniana cerkiew prawosławna w Hańczowej (Archiwum Fundacji „Maximum”)

Fot. Pijalnia wód mineralnych w Wysowej-Zdroju (Archiwum Fundacji „Maximum”)

fot. Zapuszczony cmentarz łemkowski w Boguszy (AFM)

Jerzy Harasymowicz
NA CMENTARZ ŁEMKOWSKI

Oto cmentarz
zielem zarosły

Oto poręba
po krzyżach zwalonych

wiatrołom
świętego drzewa

Oto cmentarze Łemków
w Złockiem
w Szczawniku
w Leluchowie

Oto śpią na podłodze
dawno już spróchniałej

bez krzyża nad głową
Fiłypy
Nykyfory
Harasymy

jesień im tylko
ostu zapala
świecę

liści szumi
wieniec

czort niepotrzebny
wilkiem w zarośla
czmycha

ryc. Mapa ludów zamieszkujących tzw. Łemkowszczyznę (źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Łemkowie)

fot. Tablica poświęcona wypędzonym Łemkom na ścianie cerkwi w Hańczowej (AFM)

WALORY REGIONU GÓR HAŃCZOWSKICH

Góry Hańczowskie (także nazywane Hańczowskimi Górami Rusztowymi) – to pasmo gór przynależące topograficznie do Karpat Zachodnich, jednocześnie stanowiące południowo-zachodnią – najwyższą część Beskidu Niskiego. Góry Hańczowskie położone są w dorzeczach górnych biegów rzek Białej i Ropy, a po stronie słowackiej w dorzeczach lewobrzeżnych dopływów Topli. Nazwa pochodzi od miejscowości Hańczowa, którą otacza omawiane pasmo górskie. Hańczowa (łemkow. Ганчова) – to dawna wieś łemkowska, położona na terenie historycznej Łemkowszczyzny, położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Uście Gorlickie, nad rzeką Ropą. Wieś położona w malowniczej, południowo-zachodniej części Beskidu Niskiego w bliskości uzdrowiska Wysowa-Zdrój. We wsi znajduje się zabytkowa drewniana, łemkowska cerkiew prawosławna pod wezwaniem Opieki Matki Boskiej, stanowiąca jedną z architektonicznych perełek i atrakcji Małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej. W Hańczowej mieści się parafia prawosławna przynależąca do dekanatu krynickiego diecezji przemysko-gorlickiej.

CHARAKTERYSTYKA REGIONU
Na specyfikę i walory krajoznawcze regionu Gór Hańczowskich składa się ukształtowanie i przebieg poszczególnych pasm górskich, które uformowane są w długie, a zarazem wąskie wały o dość zrównanym przebiegu, łagodnych wierzchołkach, aczkolwiek stromych stokach. Pasma Gór Hańczowskich biegną z południowego wschodu na północny zachód. Pokryte lasami jodłowo-bukowymi stanowią „zielone płuca” regionu. Doliny potoków pomiędzy pasmami są szerokie z płytkim dniem. Pasma, w których dominują głębokie kształtem upodabniają się do rusztu, co zyskało swój wyraz w nazwie gór.

PASMA GÓR:

Lackowej (997 m n.p.m.) i Siwej Skały (837 m n.p.m.; po stronie słowackiej), którego przedłużeniem poza dolinką potoku Oľchovec jest masyw Busova (1002 m n.p.m.);
Białej Skały (903 m n.p.m.) – Ostrego Wierchu (938 m n.p.m.) – Cigelki (805 m n.p.m.), którego przedłużeniem w kierunku południowo-wschodnim są leżące w głównym wododziale karpackim Hrb (764 m n.p.m.) i Płaziny (825 m n.p.m.);
Siwejki (785 m n.p.m.) z oddzielonym doliną Ropki masywem Bzian (740 m n.p.m.);
Dzielca (717 m n.p.m.) i Bordiów Wierchu (755 m n.p.m.);
Obycza (788 m n.p.m.) – Jaworzynki (869 m n.p.m.) – Koziego Żebra (847 m n.p.m.), którego przedłużeniem w kierunku północno-zachodnim jest wał Polany (721 m n.p.m.), a za przełomem Ropy – pasmo Suchej Homoli (708 m n.p.m.);
Pieniny Gorlickie z Jeziorem Klimkowskim

PRZYRODA OŻYWIONA:
Góry Hańczowskie są przyrodniczo bardzo różnorodne i ciekawe. Różnorodne gatunkowo drzewostany (głównie jodły, buki, sosny, starodrzewia) zajmują ok. 73% powierzchni leśnej. Botanicy zwracają uwagę na swoistą mozaikowość zbiorowisk roślinnych, co stanowi o bogatej bioróżnorodności zarówno flory, jak i fauny. Z dzikich zwierząt, pospolitych gatunków kopytnych (jeleniowate, dziki, sarny), występuje sporo drapieżników: wilki, rysie, kuny domowe i leśne, tchórze, łasice i co interesujące – gronostaje. Z pospolitych ssaków owadożernych warto wymienić ryjówkę malutką i rzęsorkę rzeczkę.
W Górach Hańczowskich występuje różnorodna awifauna, czyli ptactwo. Góry stanowią ostoję wielu gatunków ptaków drapieżnych, m. in. orlika krzykliwego, orzełka włochatego, puchacza, puszczyka uralskiego, sowy błotnej i włochatki, rzadko pojawiającego się gadożera. Spośród kilku gatunków dzięciołowatych godzien uwagi jest dzięcioł białogrzbiety.

DZIEDZICTWO KULTUR:
Region Gór Hańczowskich zamieszkiwały ludy należące do tzw. Karpatorusinów, do których zaliczamy Łemków, Bojków, Hucułów. Przemiany polityczne po II wojnie światowej zmieniły diametralnie koloryt lokalny regionu. Wypędzeni podczas „Akcji Wisła” w 1947 roku Łemkowie, rozproszeni po całym terytorium Rzeczypospolitej, w niewielkiej liczbie powrócili do swojej małej ojczyzny lokalnej. Pozostała po nich spuścizna materialna w postaci architektury drewnianej, urokliwych cerkwi, chat łemkowskich zwanych chyżami, przydrożne kapliczki i krzyże oraz… w większości zapuszczone… łemkowskie cmentarze…

ryc. Wieśnicy polscy, ruscy i litewscy z *Malowniczego opisu Polski* J. Chociszewskiego, Poznań 1891.

Bibliografia

Bednarek Maria: Zachodnia część Beskidu Niskiego… biała plama na mapie ochrony przyrody? [w:] „Parki Narodowe” nr 4/2005, ISSN 0867-6550, s. 8-13.
Beskid Niski. Mapa turystyczna 1:50 000, wyd. Compass, Kraków 2004.
Krukar Wojciech, Kryciński Stanisław, Luboński Paweł, Olszański Tadeusz A. i in.: Beskid Niski. Przewodnik, wyd. II poprawione i aktualizowane, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków 2002.
Krygowski Władysław: Beskid Niski, Pogórze Ciężkowickie (część wschodnia) i Pogórze Strzyżowsko-Dynowskie (część zachodnia), wyd. II poprawione i uzupełnione, wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1977.

Projekt „Aktywizacja turystyczna w rejonie Gór Hańczowskich” Fundacji „Maximum” zrealizowano w ramach konkursu ofert na realizację zadań publicznych Województwa Małopolskiego w dziedzinie turystyki i krajoznawstwa w 2022 r. pn. „Małopolska Gościnna – II edycja”. Tworzenie, rozwój, aktywizacja i promocja produktów turystycznych i oferty turystycznej regionu

Sorry! This product is not available for purchase at this time.

fot. Prawosławny krzyż przydrożny na trasie z Hańczowej do Uścia Gorlickiego (AFM)

fot. Carskie wrota w cerkwi w Hańczowej (AFM)

fot. Po niedzielnej liturgii w cerkwi w Hańczowej (AFM)

fot. Typowa łemkowska chyża w Czarnej z lat 40. XX wieku (AFM)

fot. Łemkowska chyża w okolicy Hańczowej (XIX/XX w.), (AFM)

WARSZTATY KRAJOZNAWCZE

SCENARIUSZ WARSZTATÓW ORAZ PIESZEJ WYCIECZKI NORDIC WALKING W RAMACH AKTYWIZACJI TURYSTYCZNEJ W REJONIE GÓR HAŃCZOWSKICH

Miejsce wycieczki: Wysowa-Zdrój
Beneficjenci: Uczestnicy Klubu Seniora, Uczestnicy UTW, Środowiskowy Dom Pomocy Społecznej w Wysowej-Zdroju
Liczba osób: 25 + 25
Data: 07-08.09.2022 r.
Czas trwania wycieczki: 6 h
Czas trwania warsztatów: 2×1,5h
Prowadzenie: dr Elżbieta Wansacz, płk Andrzej Grabowski
Opieka terapeutyczno-medyczna: lic. piel. Katarzyna Klimczakówna
Wsparcie: Monika Wierzchanowska, Urszula Zagórska, Agnieszka Michalik (fizjoterapeuta)

Temat zajęć: „A czy znasz ty, bracie młody, Twoje ziemie, twoje wody?” wraz z aktywizacją turystyczną w formie nordwalkingu

Cel główny:

1. Uwrażliwienie na piękno przyrody i architektury drewnianej w rejonie hańczowskim podczas warsztatów i pieszej wycieczki nordic walking.
2. Poznanie historii i tradycji Łemkowszczyzny.

Cele szczegółowe:

1. Poznane pomników przyrody w rejonie hańczowskim.
2. Zapoznanie z twórczością ludową łemkowskich artystów ludowych.
3. Rozwijanie pieszej turystyki rejonu hańczowskiego, pieszych wycieczek z nordic walking.
4. Wzmacnianie ogólnej sprawności fizycznej.
5. Doskonalenia koordynacji ruchowej.
6. Rozbudzenie zainteresowań nordic wal king.
7. Poznawanie aktywnych form spędzania wolnego czasu.
8. Poznanie specyfiki architektury drewnianej Łemkowszczyzny (wizyty w cerkwiach na Górze Jawor oraz w Hańczowej, chyżach łemkowskich na szlaku)

Metody pracy:

słowna (rozmowa, wykład, pogadanka),
prezentacja (Power-Point),
instruktaż,

Narzędzia, materiały pomocnicze:

kijki do nordic walking,
laptop,
projektor,
apteczka,
ciśnieniomierz.

I. CZĘŚĆ WSTĘPNA WARSZTATOWA 2X1,5 h

1. Przywitanie uczestników zajęć.
2. Przedstawienie tematu oraz celu zajęć.
3. Prezentacja obiektów wchodzących w skład Szlaków Architektury Drewnianej.
4. Przedstawienie legend dotyczących regionu przez uczestników.
5. Zwrócenie uwagi na bezpieczeństwo podczas marszu z kijkami nordic walking.
6. Prezentacja w Power-Point nt. historii i kultury Łemków.
7. Materiały internetowe (http://www.beskid-niski-pogorze.pl/region/lemkowszczyzna.php)

PREZENTACJA HISTORIA I TRADYCJE ŁEMKOWSZCZYZNY Pobierz

KIM SĄ ŁEMKOWIE? MATERIAŁY DO WARSZTATÓW Pobierz

Projekt „Aktywizacja turystyczna w rejonie Gór Hańczowskich” Fundacji „Maximum” zrealizowano w ramach konkursu ofert na realizację zadań publicznych Województwa Małopolskiego w dziedzinie turystyki i krajoznawstwa w 2022 r. pn. „Małopolska Gościnna – II edycja”. Tworzenie, rozwój, aktywizacja i promocja produktów turystycznych i oferty turystycznej regionu

Sorry! This product is not available for purchase at this time.

fot. Beneficjenci Projektu w trakcie wycieczki nord-walking (AFM)

Jerzy Harasymowicz

SPACER

Musieliśmy razem
dziwnie wyglądać
takiej pary się już
nie spotyka

Ty jak jaskółka czarna
jak jaskółka w locie
nad łąkami przewrotna

Mała
że mogłem cię schować
do kieszeni poematu

Ja – siwy jak zima
wszystko dochodziło do mnie
z daleka
jedyne co zauważałem
to czarne bratki
które niosłaś

Wydawało mi się
że idziemy parkiem
lecz szliśmy
hałaśliwym życiem
które wytykało nas
wszystkimi ulic
palcami

fot. Beneficjenci Projektu w trakcie ćwiczeń na wolnym powietrzu (AFM)

fot. W drodze do „wodopoju” w Wysowej-Zdroju (AFM)

PIESZE WYCIECZKI

SCENARIUSZ WARSZTATÓW ORAZ PIESZEJ WYCIECZKI NORDIC WALKING W RAMACH AKTYWIZACJI TURYSTYCZNEJ W REJONIE GÓR HAŃCZOWSKICH

Miejsce wycieczki: Wysowa-Zdrój, Hańczowa

Beneficjenci: Uczestnicy Klubu Seniora, Uczestnicy UTW, Środowiskowy Dom Pomocy Społecznej w Wysowej-Zdroju

Ilość osób: 25 + 25
Czas trwania wycieczki: 6 h
Prowadzenie: dr Elżbieta Wansacz, płk Andrzej Grabowski
Opieka terapeutyczno-medyczna: lic. piel. Katarzyna Klimczakówna
Wsparcie: Monika Wierzchanowska, Urszula Zagórska, Agnieszka Michalik (fizjoterapeuta)

Cel główny::

1. Uwrażliwienie na piękno przyrody i architektury drewnianej w rejonie hańczowskim podczas warsztatów i pieszej wycieczki nordic walking.

Cele szczegółowe:

1. Poznane pomników przyrody w rejonie hańczowskim.
2. Zapoznanie z twórczością ludową łemkowskich artystów ludowych.
3. Rozwijanie pieszej turystyki rejonu hańczowskiego, pieszych wycieczek z nordic walking.
4. Wzmacnianie ogólnej sprawności fizycznej.
5. Doskonalenia koordynacji ruchowej.
6. Rozbudzenie zainteresowań nordic-walking.
7. Poznawanie aktywnych form spędzania wolnego czasu.
8. Poznanie specyfiki architektury drewnianej Łemkowszczyzny (wizyty w cerkwiach na Górze Jawor oraz w Hańczowej, chyżach łemkowskich na szlaku).

Metody pracy:

słowna (rozmowa, wykład, pogadanka),
prezentacja (Power-point),
instruktaż,

Narzędzia, materiały pomocnicze:

kijki do nordic walking,
laptop,
projektor,
apteczka,
ciśnieniomierz.

II. CZĘŚĆ ZASADNICZA 5 h

1. Poproszenie uczestników aby ustawili się w kole, w odstępach 0,5 m.
2. Prezentowanie przez prowadzącego ćwiczeń rozgrzewających w marszu poprzez wznos rąk z kijkami bokiem w górę, i opust bokiem w dół.
3. Przedstawienie elementów techniki marszu z kijami przez prowadzącego:

Ręce i nogi pracują naprzemiennie (lewa ręka – prawa noga itd.)
Ruch ręki wyprowadzany jest z ramienia, nie z łokcia!
Ręka z przodu wychodzi do wysokości pępka, a z tyłu wyprowadzana jest poza linię pośladków.
Dłoń zaciska się z przodu na rękojeści kija, następuje wbicie i potem rozluźnia się, aż do całkowitego puszczenia kija za biodrem.
Kroki w nordic walking powinny być długie.
Kij powinien wbijać się w przestrzeni pomiędzy tylną nogą, a środkiem długości kroku.
Kije powinny unosić się w momencie wyprowadzania ręki do przodu, nie powinny szurać po podłożu. Podniesienie musi być spowodowane samym wymachem, nie trzymaniem rękojeści.
Sylwetka chodzącego powinna być wyprostowana.
Krok powinien rozpoczynać się z pięty.
Ręce powinny pracować symetrycznie względem siebie, tzn. jednakowo i równolegle, bez odchodzenia na boki.
Wbicie powinno być odczuwalne.
Chodzący powinien wykorzystywać rotację tułowia i pracować również całymi barkami.

4. Dobieranie długości kijków przez uczestników.
5. Wyjście z kijkami nordic walking na Górę Jawor (grekokatolicka kaplica na Górze Jawor)

Wyjście spod Pijalni Wód w Wysowej-Zdroju.
Przejście obok cerkwi pw. św. Michała
Przejście z kijkami drogą asfaltową serpentynami w górę. Skupienie uwagi na piękno przyrody, jak również niewielkie kapliczki i cerkwie prawosławne.
Spotkanie z autochtonami, zobaczenie dorobku artystycznego w dziedzinie sztuki ludowej, rękodzieła artystycznego. Rozmowa na temat historii i etnogenezy Łemków.
Powrót tą samą trasą do Pijalni Wód Mineralnych

6. Zwiedzanie cerkwi w Wysowej-Zdroju

Wyjście drogą główną do drogi krajowej .
Wysłuchanie historii cerkwi, kapliczek, zobaczenie bogatego wnętrz m.in. ikonostasu.

III. CZĘŚĆ KOŃCOWA 1 h

Zakończenie trasy wycieczkowej w Ośrodku „Beskid” w Środowiskowym Domu Samopomocy
Ćwiczenia rozciągające.
Omówienie wrażeń, odczuć z wycieczki.
Posiłek (indywidualnie, lepienie pierogów w Pracowni Kulinarnej
i konsumpcja).
Pożegnanie z uczestnikami wycieczki.

Projekt „Aktywizacja turystyczna w rejonie Gór Hańczowskich” Fundacji „Maximum” zrealizowano w ramach konkursu ofert na realizację zadań publicznych Województwa Małopolskiego w dziedzinie turystyki i krajoznawstwa w 2022 r. pn. „Małopolska Gościnna – II edycja”. Tworzenie, rozwój, aktywizacja i promocja produktów turystycznych i oferty turystycznej regionu

Sorry! This product is not available for purchase at this time.